23 października 2021 21:25
Kodeks pracy. Przegląd ważnych przepisów cz. 1 – podstawowe pojęcia.
Księgowi mają najczęściej do czynienia z ustawami i standardami rachunkowymi oraz podatkowymi. W zależności od potrzeb zaglądamy również do Ordynacji podatkowej, kodeksów oraz przepisów międzynarodowych. Jedną z ustaw, którą każdy powinien dobrze znać (nie tylko księgowi) jest Ustawa Kodeks pracy (KP). Określa ona prawa i obowiązki pracowników oraz pracodawców. Definiuje podstawowe pojęcia używane w umowach pomiędzy wymienionymi podmiotami.
W tym artykule przeczytacie o podstawowych zagadnieniach prawa pracy. Wszystkie linki do aktów prawnych zostawiam jak zwykle na samym końcu. Mam nadzieję, że artykuł zachęci Was do bardziej wnikliwej analizy prawa pracy. Możecie zacząć od swoich umów, kontraktów – przeanalizujcie punkty, które Was najbardziej interesują i poszukajcie odpowiednich zapisów w swoich dokumentach. Miłej i owocnej lektury :)
Podstawowe pojęcia
Zgodnie z Ustawą KP pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Pracodawcą natomiast jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków płacy (bez względu na podstawę prawną stosunku) wymaga zgodnego oświadczenia woli obu stron (pracodawcy i pracownika).
Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Tak zdefiniowany stosunek pracy dotyczy umów o pracę – jeśli znajdziecie taki zapis w innej umowie, np. umowie zlecenia, to pamiętajcie, że nie jest to dopuszczalny zapis. Stosunek pracy jest unikalny i nie może być zastąpiony umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy.
Na koniec warto dodać, iż pracownikiem może być osoba, która ukończyła 18 lat. W określonych przypadkach może być to młodsza osoba. Przepisy o zatrudnieniu osób młodocianych możecie znaleźć w Dziale Dziewiątym KP.
Równe prawa pracowników
Kodeks pracy stawia duży nacisk na równe prawa z tytułu wypełniania takich samych obowiązków – szczególną uwagę zwraca na równe traktowanie mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu. KP wyróżnia dyskryminację bezpośrednią i pośrednią, a także dyskryminację ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy. Z każdą wymienioną dyskryminacją należy walczyć, ponieważ jest niedopuszczalna.
Ważnym przepisem dla pracowników jest również prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości. Wynagrodzenie to obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia, bez względu na ich nazwę i charakter, a także inne świadczenia związane z pracą, przyznawane pracownikom w formie pieniężnej lub w innej formie niż pieniężna. Prace o jednakowej wartości zdefiniowane są jako te, których wykonywanie wymaga od pracowników porównywalnych kwalifikacji zawodowych, potwierdzonych dokumentami przewidzianymi w odrębnych przepisach lub praktyką i doświadczeniem zawodowym, a także porównywalnej odpowiedzialności i wysiłku.
Instytucje związane z przestrzeganiem prawa pracy
Kodeks pracy wymienia dwie instytucje odpowiedzialne za nadzór i kontrolę. W zakresie przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy KP wskazuje Państwową Inspekcję Pracy. W zakresie przestrzegania zasad, przepisów higieny pracy i warunków środowiska KP wskazuje natomiast Państwową Inspekcję Sanitarną.
Dni wolne od pracy
Rozdział siódmy KP poświęcony jest pracy w niedziele i w święta. Jako dni wolne od pracy zostały wymienione niedziele i święta określone w przepisach o dniach wolnych od pracy. Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz. U. 1951 nr 4 poz. 28) wymienia poniższe święta:
- 1 stycznia – Nowy Rok,
- 6 stycznia – Święto Trzech Króli,
- pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
- drugi dzień Wielkiej Nocy,
- 1 maja – Święto Państwowe,
- 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
- pierwszy dzień Zielonych Świątek,
- dzień Bożego Ciała,
- 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
- 1 listopada – Wszystkich Świętych,
- 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
- 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
- 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia;
- niedziele.
Dodatkowo, art. 1a. ust. 1. mówi o tym, iż w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, dniem wolnym od pracy jest także dzień określony przez Prezesa Rady Ministrów, w drodze rozporządzenia.
Natomiast KP odwołuje się również do przepisów dotyczących ograniczeń handlu w niedziele i święta oraz w niektóre dni. Praca w te dni jest również dozwolona, m. in.:
- w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
- w ruchu ciągłym;
- przy pracy zmianowej;
- przy niezbędnych remontach;
- w transporcie i w komunikacji;
- w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;
- przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;
- w rolnictwie i hodowli;
- przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w zakładach świadczących usługi dla ludności, gastronomii, zakładach hotelarskich, jednostkach gospodarki komunalnej, zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych, jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę a także zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku;
- w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.
Ustawa KP podkreśla również to, iż pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz urlopach wypoczynkowych. Pracownikom przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, którego nie może się zrzec.
Obowiązki pracownika oraz pracodawcy
Pracownik powinien wykonywać swoją pracę starannie i sumiennie oraz stosować się do zadań zlecanych przez przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Pracownik przestrzega zatem czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy, regulaminu pracy i ustalonego porządku, przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych. Zatrudnieni dbają o dobro przedsiębiorstwa, chronią jego mienie i zachowują w tajemnicy informacje, których ujawnienie naraziłoby pracodawcę na szkodę. W zakładach pracy powinno przestrzegać się także zasad współżycia społecznego.
Pracodawca jest odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. KP zobowiązuje do ochrony zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Pracodawca musi szybko reagować na sytuacje stwarzające zagrożenie życia lub zdrowia pracowników, zapewnić rozwój polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy, sprawnie organizować pracę, stosować zalecenia inspektora pracy.
Wyżej wymienione obszary to jedynie niewielka część przepisów kodeksu pracy. O każdym z nich można napisać znacznie więcej. Przepisy te są bardzo ważne i należy sprawdzać, czy znajdują zastosowanie w naszych zakładach pracy. Będąc częścią danego przedsiębiorstwa powinno zależeć nam na jego prawidłowym funkcjonowaniu. Współpraca przedsiębiorców i pracowników jest kluczem do eliminowania błędów i potencjalnych szkód.
W kolejnym artykule dotyczącym przepisów prawa pracy dowiecie się więcej o umowach oraz czasie pracy.
Linki
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy
Powrót